De kleding van Zwarte Piet
De harlekijn
Hieronder zie je een schilderij uit 1703 "Feestelijkheden van Sint-Nicolaas" geschilderd door Matthijs Naiveu. Bij die intocht (Sinterklaas zit hier op het deels witte paard) zie je op de voorgrond een drietal harlekijnen. Hier zie je duidelijk dat het feest van Sinterklaas toen ook al gepaard ging met gemaskerde artiesten (clowns) die grappen uithaalden met kinderen. De kleinste van de drie, een kind aan de linkerzijde, droeg toen al kleding zoals de Pieten nu ook dragen.
De molensteenkraag
De kenmerkende molensteenkraag was in de 16e eeuw mode aan het Spaanse hof en de gegoede burgerij. Omdat de Nederlanden toen onder sterke invloed van Spanje stonden werd deze mode overgenomen. Omstreeks 1630 werden er meer platte kragen gedragen.
Evolutie van de kleding van de knecht
Sint Nicolaas had voor 1850 soms wel en soms niet één of meer metgezellen. Per streek verschilde dat nogal eens. Er bestond toen nog niet een nationaal georganiseerd feest en zodoende besliste men op lokaal niveau hoe het feest gevierd moest worden. In afgelegen streken in Europa kan je nog terugzien hoe de metgezellen van Sint Nicolaas zich meestal kleedden. Dat varieert nogal: er liepen zowel demonen in plompen als bisschoppen naast Sint Nicolaas. De Duitse Knecht Ruprecht is de bekendste metgezel van Sint Nicolaas buiten de grenzen.
Onderstaande afbeelding uit het Rijksmuseum stamt uit ± 1790 en toont een blanke knecht van Sint Nicolaas in een kapiteinspak.
Onderstaande afbeelding uit het Rijksmuseum stamt uit ± 1790 en toont een blanke knecht van Sint Nicolaas in een kapiteinspak.
Een van de boeken die van invloed is geweest op het uiterlijk van Zwarte Piet is het boek "Sint-Nicolaas en zijn knecht" door J.Schenkman.
Van dit boek zijn meerdere versies verschenen die je hier allemaal kunt lezen. De eerste versie van dit boek, verschenen in 1850, toont een knecht met een Indische harembroek en kledij die overeenkomsten heeft met Saraceense bedienden. De daarop volgende versies, die verschenen in het begin van de 20e eeuw, tonen de metgezel van de sint weer in de kleding zoals de harlekijnen en clowns al langer droegen.
Van dit boek zijn meerdere versies verschenen die je hier allemaal kunt lezen. De eerste versie van dit boek, verschenen in 1850, toont een knecht met een Indische harembroek en kledij die overeenkomsten heeft met Saraceense bedienden. De daarop volgende versies, die verschenen in het begin van de 20e eeuw, tonen de metgezel van de sint weer in de kleding zoals de harlekijnen en clowns al langer droegen.
De oorringen van Zwarte Piet
Oorbellen en oorringen zijn er in de geschiedenis gedragen door zo'n beetje iedereen, in alle tijdperken en streken. Zelfs de Europese mummie Ötzi droeg er eentje 5300 jaar geleden.
Zoals je in de afbeeldingen hierboven kan zien droegen de knechten van Sint Nicolaas geen oorringen in de boekjes van Schenkman. Er verschenen echter veel meer boekjes met afbeeldingen van Zwarte Piet, die weer door andere illustratoren werden getekend, maar dan vooral na 1900. De vroegere illustratoren van deze boekjes lieten zich waarschijnlijk inspireren door het uiterlijk van de gapers, zoals die al sinds de 16e eeuw boven drogisterijen hingen. De gaper op de eerste afbeelding hangt al sinds de 17e eeuw boven de drogisterij aan de herenstraat in Amsterdam, waar Schenkman woonde en leefde. Gapers dienden om aan te tonen dat de drogisterij veel exotische waren verkocht, waaronder de kruiden die in kruidnootjes zitten. Veel gapers hadden exotische kleding. Het waren doorgaans afbeeldingen van moorse handelaren. En aangezien Zwarte Piet ook wel als een moor werd gezien, werden ze net als de oude moorse gapers afgebeeld met oorringen.
Gouden oorringen werden daarnaast ook gedragen door vissers en andere zeelui, zoals de afbeelding hieronder van een Urker visser. De gouden oorring diende om de kosten te dekken van een grafkist van een verdronken visser, in het geval deze zou aanspoelen op een strand.
Oorringen werden natuurlijk ook gewoon gedragen als sieraad. De derde afbeelding toont niemand minder dan de 16e eeuwse schrijver William Shakespeare, waar dichtpiet een enorme bewondering voor heeft. Misschien is dat wel de reden dat sommige Zwarte Pieten gouden oorringen dragen?
Tegenstanders van Zwarte Piet proberen van de oorring een wel heel ver gezochte link naar slavernij te leggen, die er niet is. Slaven droegen nooit oorbellen van goud. Het is wel zo dat sommige slavenhouders met behulp van oorringen hun 'bezit' markeerden, maar dat was geenszins gangbaar. Dergelijke oorringen waren in ieder geval nooit van goud. De slavenarmband was aanzienlijk populairder, en die worden nu door iedereen vrijwillig gedragen, behalve door Zwarte Pieten. Daarnaast verschenen de eerste afbeeldingen van Zwarte Piet met gouden oorringen ruim na het afschaffen van de slavernij, in de jaren 20 van de 20e eeuw. De gouden oorring is dus eerder een verwijzing naar het feit dat Zwarte Piet een vrij man is dan een slaaf.
Tenslotte een afbeelding van Sjimmie, het vriendje van Sjors, uit 1960. Tegenwoordig wordt dit als een stereotypische afbeelding van een Afrikaan gezien. Deze wijze van afbeelden van een Afrikaan was overgenomen van strips uit de Verenigde Staten. Thans draagt Sjimmie geen oorringen meer. Hier een documentaire over hoe Sjimmie zich door de jaren heen heeft ontwikkeld, die een interessant beeld geeft over hoe deze persoon, net als Zwarte Piet, met de tijdsgeest is meegegroeid.
Zoals je in de afbeeldingen hierboven kan zien droegen de knechten van Sint Nicolaas geen oorringen in de boekjes van Schenkman. Er verschenen echter veel meer boekjes met afbeeldingen van Zwarte Piet, die weer door andere illustratoren werden getekend, maar dan vooral na 1900. De vroegere illustratoren van deze boekjes lieten zich waarschijnlijk inspireren door het uiterlijk van de gapers, zoals die al sinds de 16e eeuw boven drogisterijen hingen. De gaper op de eerste afbeelding hangt al sinds de 17e eeuw boven de drogisterij aan de herenstraat in Amsterdam, waar Schenkman woonde en leefde. Gapers dienden om aan te tonen dat de drogisterij veel exotische waren verkocht, waaronder de kruiden die in kruidnootjes zitten. Veel gapers hadden exotische kleding. Het waren doorgaans afbeeldingen van moorse handelaren. En aangezien Zwarte Piet ook wel als een moor werd gezien, werden ze net als de oude moorse gapers afgebeeld met oorringen.
Gouden oorringen werden daarnaast ook gedragen door vissers en andere zeelui, zoals de afbeelding hieronder van een Urker visser. De gouden oorring diende om de kosten te dekken van een grafkist van een verdronken visser, in het geval deze zou aanspoelen op een strand.
Oorringen werden natuurlijk ook gewoon gedragen als sieraad. De derde afbeelding toont niemand minder dan de 16e eeuwse schrijver William Shakespeare, waar dichtpiet een enorme bewondering voor heeft. Misschien is dat wel de reden dat sommige Zwarte Pieten gouden oorringen dragen?
Tegenstanders van Zwarte Piet proberen van de oorring een wel heel ver gezochte link naar slavernij te leggen, die er niet is. Slaven droegen nooit oorbellen van goud. Het is wel zo dat sommige slavenhouders met behulp van oorringen hun 'bezit' markeerden, maar dat was geenszins gangbaar. Dergelijke oorringen waren in ieder geval nooit van goud. De slavenarmband was aanzienlijk populairder, en die worden nu door iedereen vrijwillig gedragen, behalve door Zwarte Pieten. Daarnaast verschenen de eerste afbeeldingen van Zwarte Piet met gouden oorringen ruim na het afschaffen van de slavernij, in de jaren 20 van de 20e eeuw. De gouden oorring is dus eerder een verwijzing naar het feit dat Zwarte Piet een vrij man is dan een slaaf.
Tenslotte een afbeelding van Sjimmie, het vriendje van Sjors, uit 1960. Tegenwoordig wordt dit als een stereotypische afbeelding van een Afrikaan gezien. Deze wijze van afbeelden van een Afrikaan was overgenomen van strips uit de Verenigde Staten. Thans draagt Sjimmie geen oorringen meer. Hier een documentaire over hoe Sjimmie zich door de jaren heen heeft ontwikkeld, die een interessant beeld geeft over hoe deze persoon, net als Zwarte Piet, met de tijdsgeest is meegegroeid.
